اقتصاد بدون نفت ابتکار عظیم دکتر مصدق بود

به گزارش نوای پرنده پارسی، به گزارش خبرنگاران درباره نهضت ملی شدن نفت در ایران، فلسفه سیاسی-تاریخی که در دل آن نهفته بود و جریانات و آثار و پیامدهای آن، سخن بسیار گفته شده است. همچنین، سیاست اقتصاد بدون نفت که در اولین مراحل پس از پیروزی اولیه از طرف دولت رسمی روز اتخاذ شد، از جانب نویسندگان و مورخان سیاسی-اجتماعی تاریخ معاصر ایران، مکرر نوشته شده است. اما آنچه تا به امروز از جانب نویسندگان و تحلیل گران کمتر مورد نظر قرار گرفته، آنالیز آثار و نتایج این سیاست از دیدگاه آماری و تحلیل اقتصاد سیاسی است.

بر همان سیاست اقتصاد بدون نفت، در سال های 30 تا 32 و سپس بعد از کودتای 28 مرداد، از جانب شاه تعریف های فراوان شد و تحت عنوان سیاست کذایی، انحطاط و فقر جامعه ایران و سیاست انزوای ایران مورد حمله نهاده شد. انتشار کتاب پنجاه سال نفت از طرف مصطفی فاتح که شهرت و صورت یک کارشناس نفتی را داشت، سبب شد که در بسیاری از محافل ناآگاه یا ذی غرض، نظرات وی را واقعا کارشناسانه تلقی نمایند و ادعاهای وی را مبنی بر تورم قیمت ها، پایین آمدن سطح فراوری و اشتغال و انحطاط اقتصاد ملی و ... جدی بگیرند و ساختمان تصوری بر آن بنا نمایند.

انور خامه ای نویسنده کتاب اقتصاد بدون نفت ابتکار عظیم دکتر مصدق که خود از صاحبنظران و مطلعین باارزش مسائل سیاسی-اجتماعی پنجاه سال آخر ایران است با تکیه بر سوابق ممتد و پرشور خود در فعالیت های سیاسی و مکتبی، در این علم و کارشناسی از جانب شخصی که خود از برجستگان تفکرات سیاسی-اجتماعی چپ در آن روزگار بوده و استنتاجات ملی و واقع گرایانه ای که نموده است بر اهمیت و سندیت کتاب می افزاید.

انور خامه ای فعال سیاسی، نویسنده، مترجم ایرانی محسوب می شد. او در اعتراض به سیاست های کمیته مرکزی حزب توده در دی ماه 1326 به همراه خلیل ملکی و جلال آل احمد با همراهی جمعی دیگر از اعضای حزب، انشعابی را ایجاد کردند. از جمله آثار به جای مانده از وی می توان به کتاب های خاطرات سیاسی، خاطرات روزنامه نگار و پاسخ به مدعی اشاره نمود.

اقتصاد بدون نفت ابتکار عظیم دکتر مصدق کتابی است که روایت کودتای 28 مرداد از دهان گردانندگان آن مانند کرمیت روزولت و ودهاوس بهترین و محکم ترین سند است بر این که شکست حکومت مصدق از بنیاد سیاسی بود نه اقتصادی و این آن حقیقتی است که انور خامه ای در این کتاب می کوشد از راه دیگر یعنی با زبان آمار و واقعیات اقتصادی آن را ثابت کند.

این کتاب در دو بخش تنظیم شده است. بخش نخست وضع اقتصادی ایران پیش از ملی کردن نفت را آنالیز می نماید و بخش دوم به وضع اقتصاد در دوران حکومت مصدق می پردازد. بخش دوم در 10 فصل تنظیم شده است. ملی کردن نفت و واکنش انگلیس و آمریکا، پی ریزی اقتصاد بی نفت، تحول قیمت و هزینه زندگی در زمان مصدق، بازرگانی خارجی، وضع کشاورزی و اصلاحات آن در دوران حکومت مصدق، آیا از سرمایه گذاری و فراوری صنعتی کاسته شد؟، ساختمان و بهای مسکن در زمان حکومت مصدق، کارهای زیربنایی و حمل و نقل، بیلان اقتصادی و پولی دولت مصدق و موازنه پرداخت ها در دوران حکومت مصدق در این بخش آمده است.

بخش نخست کتاب وضع اقتصادی ایران در دوران پیش از ملی کردن صنعت نفت، به ویژه در سال های پس از شهریور 1320 آنالیز شده است. این آنالیز می توانست به صورت تحلیلی از بخش های مختلف اقتصاد، مثلا بخش خصوصی و بخش عمومی، یا بخش کشاورزی، بخش صنعتی، بخش بازرگانی و بخش خدمات و غیره انجام گیرد. بخش دوم فقط به آنالیز وضع بخش های مختلف اقتصاد و تحول آن ها در دوران حکومت مصدق پرداخته و نشان می دهد که نه تنها انحطاط یا رکودی وجود نداشته بلکه به رغم دشواری های خارجی و داخلی فراوان رشد متعادل و متوازنی پدید آمده بوده است که اگر کودتای 28 مرداد راه ادامه آن را نبریده بود، به اقتصادی واقعا بی نفت و شکوفا منتهی شد. در این بخش روشن شده که برخلاف تبلیغات بلندگوهای داخل و خارجی استعمارگران دنیا نه تنها سطح زندگی توده های مردم پایین نیامده بود بلکه در برخی زمینه ها نیز راه یافته بود. بنابراین جایی برای نارضایتی آن ها وجود نداشت. نه تنها در میان توده های محروم، به ویژه روشنفکران، پیشه وران، کشاورزان و کارگران نارضایت عموم دیده نمی شد، حتی در میان بازاریان، بازرگانان و سرمایه داران غیر وابسته نیز چنین نارضایتی به چشم نمی خورد.

موضوع این کتاب اقتصاد بی نفت در دوران زمامداری دکتر مصدق است و شامل آنالیز سیاست ها و اقدامات اقتصادی است که حکومت مصدق برای پیکار علیه شرکت نفت انگلیسی و به ویژه پایداری در برابر تحریم سهمگین کارتل دنیای نفت به کار بست و نتایجی است که از آن ها گرفت. در پرتو این سیاست ها و اقدامات کشور ما مدت 28 ماه تقریبا بی هیچ درآمدی از محل صدور نفت پایدار ایستاد و نه تنها خدشه و خللی بر اقتصاد کشور وارد نیامد بلکه اقتصاد ما که پیش از آن بحران زده و گرفتار رکود و حتی ورشکستی بود سلامت خود را بازیافت و به صورت اقتصادی متعال و متوازن درآمد.

انور خامه ای می گوید: هدف اصلی از نگارش این کتاب در درجه اول این است که بطلان افسانه دروغین شکست اقتصادی مصدق -که ساخته و پرداخته قدرت های عظیم استعمارگر و بلندگوهای تبلیغاتی خارج و داخل آن هاست و نادرست بودن تمام انتقادها و ایرادها را نشان دهم و به یاری آمار و واقعیات مسلم و خدشه ناپذیر ثابت و مدلل سازم. هدف دیگر من این است که نشان دهم سیاست اقتصاد حکومت مصدق با توجه به شراط موجود آن موقع روی هم رفته، واقع بینانه ترین، موثرترین و مفیدترین سیاستی بوده است که به سود ملت ایران و برای حفظ منافع و مصالح این کشور می شد اتخاذ کرد. طبیعی است که به طور ضمنی در این کتاب استراتژی اقتصاد بی نفت در شرایط آن دوران نیز مطرح و آنالیز شده است.

در بخشی از کتاب می خوانیم: حکومت دکتر مصدق تنها به ثابت نگاه داشتن بهای کالاهای ضروری و جلوگیری از افزایش هزینه زندگی قشرهای محروم و رنجبر اکتفا نکرد؛ بلکه با وجود محدودیت ها و مضیقه اقتصادی که داشت تا حدودی که می توانست برای بالابردن سطح زندگی آن ها و افزایش درآمدشان اقدام کرد. در این زمینه می توان از قانون یاری ترمیم حقوق دبیران و آموزگارن مصوب 12 خرداد 1330 و قانون اضافه اعتبار بودجه فرهنگ مصوب 30 آذر 1331 و قانون اجازه پرداخت چند فقره اعتبار اضافه اعتبار بودجه فرهنگ مصوب 30 آذر 1331 و قنون اجازه پرداخت چند فقره اعتبار اضافه حقوق مستخدمین جزء و دون پایه مصوب 5 اسفند 1331 نام برد. مطابق قانون اول یاری ترمیم حقوق دبیران و آموزگاران شاغل ر که طبق تبصره یک ماده واحد مصوب مهر 1323 سال ها بود پرداخت نشده بود، پرداخت شد و در حقیقت ظلم و تبعیض را که سال ها بود دولت میان فرهنگیان و سایر کارمندان قائل شده بود، رفع ساخت و بر درآمد و حقوق فرهنگیان مبلغی افزوده شد و در پرداخت آن نیز اولویت به دبیران و آموزگاران شهرستان ها داده شد.

چاپ سوم کتاب اقتصاد بدون نفت ابتکار عظیم دکتر مصدق نوشته انور خامه ای در 196 صفحه، شمارگان 550 و قیمت 48 هزار تومان از سوی انتشارات ناهید منتشر شده است.